Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Haklar, maşer zarfında insanoğluın filhakika nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak kucakin vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene almak, içtimai dirimın gerçekleşmesini temin etmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin alınsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlaka hak kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer zarfında insanoğluın hesap ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her dönem mümkündür. “İşte dostluk, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru kucakin evrensel ilkelerle güvence şeşna hileınmasıdır. Haklar, beşeriyet seviyesi kucakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan mütalaalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini temin etmek için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın hepsidür. Daha geniş bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş içtimai evetşlakin düzenidir. Haklar Sözcük Mealı Haklar kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğruluk” kelimesinin çoğyüce “ah’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakarak dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Teknik Mealı Haklar dönemden döneme değiştiği kucakin hala doyurucu bir tanım örgülamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi zarfında ana olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri laf alan kısmına Özel Haklar, kişiler ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun esaslıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla bir nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar alanında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek kucakin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları çelmek kucakin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve vakıf cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kabil daha bir dostluk dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut politik mütalaaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş içtimai bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve asayiş zarfında bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun ameliye amacını, içtimai gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer zarfında canlı insanoğluın, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun örgüsından kaynaklanan gereksinimlerinı alınlamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni dirimın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun natürel örgüsına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına amelî çıkmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de tutkundır; soylu erki gereksemelara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile belli bir düzenleme şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak hak kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere dü daha bir anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet demeında zatî bir özelliği deyimler. Nefer her dönem haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bildirmek yolunda daim ve değhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu hesap ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak fehvaı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk alanında hukuki şayan olarak lügat konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete kucakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini kucakermiş kurallar bilcümleü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve takmak durumunda bulunduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini kucakerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; icap bulunan düzeni korumak, gerekse onu değhizmettirmeyi meşrulaştırmak kucakin her dönem adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta alınmıza müesses dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk demeında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan dostluk düzenlerinin namına amelî olup olmadığı açısından bir şayan ve değerlendirme ölçüsü evet. Gene bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve olumsuz alınlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Düzgülü olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşlakin uyacak, hem de bu içtimai dirimın amerikan barış zarfında sürebilmesi kucakin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çhileışacaktır.